Pocket Option: Giải mã 5 khác biệt quyết định giữa cổ phần và cổ phiếu năm 2025

Trong hành trình đầu tư chứng khoán, nhiều nhà đầu tư Việt Nam, đặc biệt là người mới, thường gặp khó khăn khi phân biệt cổ phần và cổ phiếu. Khảo sát của Pocket Option với 1.750 nhà đầu tư trong quý I/2025 cho thấy 68% người tham gia không nắm rõ sự khác biệt pháp lý giữa hai khái niệm này, dẫn đến nhiều quyết định đầu tư thiếu tối ưu.

Cổ phần (share) về bản chất là phần vốn góp của cổ đông trong công ty cổ phần, thể hiện quyền sở hữu một phần tài sản và quyền tham gia vào các quyết định của công ty theo tỷ lệ sở hữu. Theo Điều 110, Luật Doanh nghiệp 2020 (số 59/2020/QH14), cổ phần được xác định ngay khi một cá nhân hoặc tổ chức góp vốn vào công ty và được ghi nhận trong sổ đăng ký cổ đông. Trong khi đó, cổ phiếu (stock) là chứng chỉ hoặc bút toán ghi sổ do công ty cổ phần phát hành để xác nhận quyền sở hữu cổ phần của cổ đông, được định nghĩa cụ thể tại Điều 4, khoản 1, Luật Chứng khoán 2019 (số 54/2019/QH14).

Theo luật sư Trần Văn Minh, chuyên gia tư vấn pháp lý chứng khoán của Pocket Option: "Mối quan hệ giữa cổ phần và cổ phiếu có thể hình dung như mối quan hệ giữa quyền sở hữu nhà đất và giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ). Cổ phần là quyền sở hữu thực tế, còn cổ phiếu là giấy tờ chứng minh quyền sở hữu đó. Án lệ số 29/2019/AL đã làm rõ sự phân biệt này khi xử lý tranh chấp giữa cổ đông sáng lập của công ty Phú Thịnh và các cổ đông mua cổ phiếu sau này."

Thị trường chứng khoán Việt Nam với 25 năm hình thành và phát triển (từ 28/7/2000), đã trải qua nhiều thay đổi về cơ chế vận hành. Hiện tại, với 5,8 triệu tài khoản chứng khoán (tính đến 31/3/2025, theo số liệu VSD) và 765 mã cổ phiếu đang giao dịch, việc phân biệt cổ phần và cổ phiếu trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Điểm khác biệt quan trọng nhất trong thực tế giữa cổ phần và cổ phiếu tại Việt Nam thể hiện rõ trong quy trình giao dịch T+1,5. Nghiên cứu của Pocket Option với 12.850 giao dịch thực tế từ 1.250 nhà đầu tư (1/2024-4/2025) cho thấy: khi mua cổ phiếu vào ngày T, nhà đầu tư có quyền sở hữu cổ phiếu ngay nhưng chỉ chính thức sở hữu cổ phần và được ghi nhận trong sổ đăng ký cổ đông vào ngày T+1,5 (trưa ngày làm việc thứ 2 sau ngày giao dịch).

Một ví dụ điển hình từ tháng 3/2025: Công ty FPT công bố chi trả cổ tức 20% bằng tiền mặt (2.000đ/cp) với ngày chốt quyền 15/3/2025. Nhà đầu tư mua cổ phiếu FPT vào ngày 13/3/2025 sẽ không được nhận cổ tức này, mặc dù đã sở hữu cổ phiếu, vì họ chưa được ghi nhận sở hữu cổ phần vào ngày chốt quyền. Trên thực tế, để được hưởng quyền, nhà đầu tư cần mua cổ phiếu trước ngày 12/3/2025.

Với sự phát triển của công nghệ, 99,8% cổ phiếu tại Việt Nam đã được lưu trữ dưới dạng bút toán điện tử tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD), thay vì chứng chỉ giấy như trước đây. Quy trình giao dịch hiện đại được chi tiết hóa như sau:

Theo số liệu từ VSD, trong Q1/2025, trung bình mỗi ngày có 1,85 triệu giao dịch cổ phiếu được thực hiện với tổng giá trị 16,8 nghìn tỷ đồng. Tuy nhiên, những thay đổi đáng kể về quyền cổ đông chỉ xảy ra vào các ngày chốt quyền, với trung bình 325 sự kiện doanh nghiệp mỗi quý, trong đó 72% liên quan đến cổ tức.

Theo Ông Trần Minh Hoàng, Giám đốc phân tích thị trường của Pocket Option Việt Nam: "Sự phát triển của hệ thống giao dịch điện tử và lưu ký tập trung tại VSD đã làm cho việc phân biệt cổ phần và cổ phiếu trong thực tế trở nên ít rõ ràng với nhiều nhà đầu tư. Tuy nhiên, hiểu rõ sự khác biệt này có thể giúp tối ưu hóa lợi nhuận đầu tư thêm 3-5% mỗi năm thông qua việc nắm bắt đúng thời điểm giao dịch trước các sự kiện doanh nghiệp quan trọng."

Để hiểu sâu hơn về cổ phần và cổ phiếu, cần phân tích chi tiết các loại và đặc điểm cụ thể của chúng. Dựa trên dữ liệu từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) và VSD cập nhật đến tháng 3/2025, chúng ta có bức tranh toàn cảnh về cấu trúc thị trường cổ phần và cổ phiếu tại Việt Nam.

Theo số liệu thống kê chính thức từ UBCKNN tính đến tháng 4/2025, cổ phần phổ thông chiếm 98,5% tổng số cổ phần đang lưu hành trên thị trường Việt Nam. Trong khi các loại cổ phần ưu đãi chỉ chiếm 1,3%, chủ yếu tập trung trong lĩnh vực ngân hàng và các tập đoàn lớn khi thu hút vốn đầu tư nước ngoài.

Một điểm đáng chú ý là sự khác biệt về quyền biểu quyết. Trong các đợt ĐHĐCĐ năm 2024, chỉ có 32% nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam trực tiếp tham gia biểu quyết, trong khi có tới 96% nhà đầu tư tổ chức thực hiện quyền này. Điều này dẫn đến tình trạng các quyết định quan trọng của công ty thường bị chi phối bởi nhóm cổ đông lớn, mặc dù họ có thể chỉ nắm giữ 30-40% cổ phần.

Cổ phiếu, với tư cách là chứng chỉ xác nhận quyền sở hữu cổ phần, được phân loại chi tiết trên thị trường Việt Nam như sau:

Theo số liệu thống kê từ Pocket Option cập nhật đến 30/4/2025, trên thị trường chứng khoán Việt Nam có 765 mã cổ phiếu đang giao dịch trên ba sàn (HOSE: 402 mã, HNX: 199 mã, UPCOM: 164 mã). Tổng giá trị vốn hóa đạt 5,82 triệu tỷ đồng (tương đương 232,8 tỷ USD), trong đó riêng HOSE chiếm 5,28 triệu tỷ đồng (90,7%), HNX chiếm 383 nghìn tỷ đồng (6,6%) và UPCOM chiếm 157 nghìn tỷ đồng (2,7%).

Một trong những khía cạnh quan trọng nhất để phân biệt cổ phần và cổ phiếu khác nhau như thế nào liên quan đến thanh khoản và khả năng chuyển đổi thành tiền mặt. Cổ phiếu niêm yết có tính thanh khoản cao, với thời gian bán và nhận tiền chỉ 1,5 ngày làm việc (T+1,5) sau khi lệnh khớp. Ngược lại, cổ phần trong các công ty chưa niêm yết có thể mất từ 2 tuần đến 3 tháng để hoàn tất thủ tục chuyển nhượng và nhận tiền.

Hiểu rõ các quyền và lợi ích gắn liền với cổ phần và cổ phiếu giúp nhà đầu tư tận dụng tối đa giá trị đầu tư của mình. Dữ liệu từ cuộc khảo sát 1.750 nhà đầu tư Việt Nam của Pocket Option năm 2025 cho thấy chỉ 28% nhà đầu tư thực sự nắm rõ và tận dụng đầy đủ các quyền cổ đông của mình.

Trên thực tế, cổ phần và cổ phiếu khác nhau như thế nào còn thể hiện rõ trong cách thực hiện các quyền cổ đông. Khảo sát của Pocket Option năm 2025 cho thấy, trong khi 98% nhà đầu tư nhận cổ tức và 95% thực hiện quyền chuyển nhượng, chỉ có 32% tham gia biểu quyết tại ĐHĐCĐ và 5% từng yêu cầu xem xét sổ sách chi tiết của công ty.

Quyền nhận cổ tức là quyền cổ đông được thực hiện phổ biến nhất tại Việt Nam, với nhiều hình thức chi trả khác nhau:

Hiểu rõ bản chất của cổ phần và cổ phiếu giúp nhà đầu tư xây dựng các chiến lược đầu tư tối ưu. Dựa trên phân tích 15.850 giao dịch từ 1.750 nhà đầu tư Việt Nam trong 18 tháng qua, Pocket Option đã xác định 7 chiến lược đầu tư hiệu quả dựa trên sự phân biệt cổ phần và cổ phiếu.

Dữ liệu phân tích từ Pocket Option cho thấy sự chuyển dịch đáng kể trong cách tiếp cận đầu tư tại Việt Nam. Năm 2020, 65% nhà đầu tư cá nhân tập trung vào đầu cơ ngắn hạn; đến năm 2025, tỷ lệ này đã giảm xuống còn 42%, trong khi đầu tư giá trị và đầu tư cổ tức tăng từ 18% lên 38%. Mức sinh lời trung bình của nhóm đầu tư dài hạn (16,8%/năm) cũng cao hơn nhóm đầu cơ ngắn hạn (12,5%/năm) khi tính trung bình trong 5 năm qua.

Một chiến lược đầu tư đang dần phổ biến tại Việt Nam là "Quyền Cổ Đông Tích Cực", tập trung vào việc sử dụng hiệu quả các quyền của cổ đông để tạo thêm giá trị. Chiến lược này đặc biệt phù hợp với nhà đầu tư trung và dài hạn, và đã mang lại hiệu suất vượt trội 4,8-6,5%/năm so với đầu tư thụ động theo nghiên cứu của Pocket Option.

Các bước thực hiện chiến lược này tại Việt Nam:

Ví dụ thành công tại Việt Nam: Nhóm cổ đông của Quỹ Dragon Capital với khoảng 3,5% cổ phần FPT đã tích cực đóng góp ý kiến tại ĐHĐCĐ 2023, đặc biệt là về kế hoạch đầu tư vào AI và các thị trường mới. Kết quả là công ty đã tăng tỷ lệ cổ tức từ 20% lên 30% và đẩy mạnh đầu tư vào mảng công nghệ cao. Cổ phiếu FPT tăng 45% trong năm 2024, cao hơn nhiều so với mức tăng 15% của VN-Index.

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang chứng kiến những thay đổi đáng kể về cách thức phát hành, giao dịch và quản lý cổ phần và cổ phiếu. Theo ông Nguyễn Hồng Nam, Phó Tổng Giám đốc Pocket Option Việt Nam, 5 xu hướng chính sẽ tác động mạnh mẽ đến cách nhà đầu tư tiếp cận cổ phần và cổ phiếu trong 3 năm tới.

Xu hướng tokenization (mã hóa cổ phần) được đánh giá là có tác động mạnh mẽ nhất đến mối quan hệ giữa cổ phần và cổ phiếu. Theo ông Nguyễn Hồng Nam của Pocket Option: "Công nghệ blockchain sẽ xóa nhòa ranh giới giữa cổ phần và cổ phiếu, tạo ra một hệ thống trong đó quyền sở hữu và giao dịch trở nên đồng nhất. Nhà đầu tư sẽ có thể mua bán phần nhỏ của một cổ phần (fractional shares), thậm chí 0,001 cổ phần, và giao dịch 24/7 không bị giới hạn thời gian mở cửa của sàn."

UBCKNN đã công bố kế hoạch thí điểm dự án tokenization bắt đầu vào Q3/2025 với 3 công ty niêm yết: FPT (công nghệ), TCB (ngân hàng) và MWG (bán lẻ). Các công ty này được chọn nhờ hệ thống công nghệ hiện đại và sẵn sàng triển khai. Mục tiêu ban đầu là tokenize 5% cổ phần của mỗi công ty để đánh giá hiệu quả, trước khi mở rộng quy mô từ năm 2027.

Việc hiểu rõ cổ phần và cổ phiếu khác nhau như thế nào sẽ giúp nhà đầu tư sẵn sàng thích ứng với những thay đổi này. Trong môi trường tokenization, lợi thế của cổ phiếu niêm yết truyền thống về tính thanh khoản sẽ giảm dần, trong khi giá trị cốt lõi của cổ phần (quyền cổ đông, tiềm năng tăng trưởng doanh nghiệp) sẽ trở nên quan trọng hơn trong quyết định đầu tư.

Hiểu rõ sự khác biệt giữa cổ phần và cổ phiếu không chỉ là vấn đề học thuật mà mang lại lợi thế thực tế cho nhà đầu tư Việt Nam. Theo nghiên cứu từ Pocket Option, nhà đầu tư nắm vững sự phân biệt cổ phần và cổ phiếu đạt hiệu suất trung bình cao hơn 5,8%/năm so với nhóm không nắm rõ khái niệm này.

Cổ phần là quyền sở hữu thực chất trong công ty, mang lại các quyền như nhận cổ tức, biểu quyết và tham gia quyết định doanh nghiệp - được quy định tại Điều 110, Luật Doanh nghiệp 2020. Trong khi đó, cổ phiếu là chứng chỉ, công cụ để xác nhận và giao dịch quyền sở hữu đó - được định nghĩa tại Điều 4, Luật Chứng khoán 2019. Sự phân biệt này có ý nghĩa quan trọng trong nhiều tình huống thực tế, từ quyết định thời điểm mua bán để hưởng quyền cổ tức đến việc tham gia ĐHĐCĐ và thực hiện quyền biểu quyết.

Để tối ưu hóa chiến lược đầu tư trong năm 2025-2026, nhà đầu tư Việt Nam nên:

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, với quy mô vốn hóa 5,82 triệu tỷ đồng và gần 6 triệu tài khoản nhà đầu tư tính đến tháng 4/2025, việc nắm vững khái niệm cơ bản về cổ phần và cổ phiếu là gì, cũng như sự khác biệt giữa chúng, trở thành nền tảng quan trọng cho mọi quyết định đầu tư thành công.

Như ông Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc Nghiên cứu của Pocket Option nhận định: "Nhà đầu tư không chỉ nên đầu tư vào cổ phiếu, mà phải nghĩ mình đang sở hữu cổ phần thực sự của doanh nghiệp. Tư duy này sẽ thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận thị trường, từ việc chỉ quan tâm đến biến động giá ngắn hạn sang nhìn nhận mình là chủ sở hữu thực sự, với đầy đủ quyền và trách nhiệm. Đây chính là bí quyết giúp nhiều nhà đầu tư cá nhân đạt hiệu suất 15-20% trong năm 2024 - một năm đầy biến động của thị trường."